Sözlük anlamına bakılırsa, farklı büyüklüklerde kırıklı veya kırılmamış, yapay veya doğal, yoğun mineral malzemelere agrega denilmektedir. Agrega çeşitleri içinde yapı malzemesi olarak en fazla kullanılanları, kum ve çakıldır. Çakıllar inşaatlarda en fazla kullanılan doğal agrega çeşididir. Ancak çoğu zaman çakıl yerine, doğal taş kütlelerinin makinalar kullanarak parçalanması ile elde edilen kırma taşlar da agrega olarak kullanılmaktadır. Doğal kuma ihtiyaç duyulan yerlerde, öğütücü makinalar kullanılarak yapay ince agrega da elde edilmektedir.
Agreganın başlıca özelliği sağlam olmaları, kolay aşınmamaları, su ile temas durumunda yumuşamamaları ve dağılmamalarıdır. Agrega kullanılırken, çimento bileşenleri ile biraraya geldiklerinde zararlı bir bileşik meydana getirmemesi ve kullanıldığı yerin aşınmaya karşı korunmasını tehlikeye düşürmemesi gerekmektedir. Ayrıca agrega tanelerinin dokusunun ve şeklinin iyi olması yanı sıra tanelerin büyüklükleri bakımından dağılımının, kullanım amacına ve standartlara uygun olması beklenmektedir. Ve elbette agrega içinde başka zararlı maddelerin olmaması gerekmektedir.
Agreganın fiziksel özelliklerini belirleyen faktörler şunlardır: birim ağırlığı, yoğunluğu, agreganın kompasitesi yani birim hacimde tanelerin işgal ettiği hacmin büyüklüğü, agreganın donmaya ve çözülmeye karşı dayanıklılığı ve agrega taneleri arasında boşlukların niteliği. Ayrıca agreganın mekanik özelliklerini belirleyen faktörler de şunlardır: agreganın basınca dayanıklılığı, aşınmaya karşı dayanıklılığı ve çarpmaya karşı dayanıklılığı.
Beton yapımında en önemli yapı malzemesi agregadır. Agrega çeşitliliği, sıkışabilirliği ve granülometrisi (yani agreganın hangi oranlarda kullanılacağı) betonun sınıfını etkilemektedir. Basit bir anlatımla kum, çakıl ve kırmataş karışımı olan agreganın, çapları 4 milimetreye kadar olanları kum, 32 milimetreye kadar olanları ise çakıldır. Agrega bu malzemelerin harmanlanması ile elde edilmektedir ve yapılarda beton oluşturmak için kullanılmaktadır. Bazı durumlarda dolgu malzemesi olarak da kullanılmaktadır.
Bu özellikleri ile agregalar doğal agrega ve yapay agrega olarak iki çeşittir. Doğal agrega genel olarak dere yatakları, deniz kıyıları ve kum ocaklarından elde edilmektedir. Agrega, yol ve tünel yapımlarından her türden inşaatlara kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Yetkili test ve muayene laboratuvarlarında agrega testleri gerçekleştirilmektedir. Bu testler sırasında yürürlükte olan yasal düzenlemeler yanı sıra yayınlanmış standartlar da dikkate alınmaktadır. Agrega testlerinde esas alınan birkaç standart şunlardır:
- TS EN 1097-6 Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini
- TS EN 1744-7 Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler - Bölüm 7: Belediye Çöp Yakma Fırını Taban Külündeki Agreganın (MIBA Agregası) yanma kaybının tayini
- TS EN 933-1 Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımının tayini - Eleme yöntemi
- TS EN 933-7 Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 7: İri agregalarda kavkı içeriğinin tayini - Kavkı yüzdesi
- TS EN 932-5 Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon
- TS EN 1355 Gaz beton veya hafif agregalı gözenekli beton - Basınç altında sünme tayini